chittvā doṣāṇāṃ hetujālasya mūlam || PS_5.34 ||
- atra vyutkramābhidhānāc chedaḥ kramaśo yojanīyaḥ // PSBh_5.34:1
- yantraṇadhāraṇātmakaśchedo draṣṭavyaḥ // PSBh_5.34:2
- kimartham // PSBh_5.34:3
- sūkṣmavadavasthitasya karmaṇaḥ kṣayārthaṃ vasatyarthādinirdeśārthatvāt // PSBh_5.34:4
- kiṃca arthānām anirvacanārthatvāt tatra japa eva kevalo’bhihitaḥ // PSBh_5.34:5
- iha tu yata indriyāṇi jetavyāni yo jetā yayā jetavyāni yathā jetavyāni yatprayojanaṃ jetavyāni yasmiṃśca jite jitāni bhavanti tad vakṣyāmaḥ // PSBh_5.34:6
- tathā yasyātmavṛttir adhyayanadhyānasmaraṇādi ca vakṣyāmaḥ // PSBh_5.34:7
- tathā yata ātmā chettavyaḥ chettāraṃ chedakaraṇaṃ chedaprayojanaṃ chedyaṃ chittiṃ yasmin chinne chinnaṃ bhavati tad vakṣyāmaḥ // PSBh_5.34:8
- taducyate chittvā // PSBh_5.34:9
- atra chedo nāma ātmabhāvaviśleṣaṇamātram // PSBh_5.34:10
- vicchedavacanād gamyate // PSBh_5.34:11
- tvā iti śūnyāgāraguhāvasthitasyādhyayanadhyānadhāraṇayantraṇādikaṃ gamyate // PSBh_5.34:12
- āha kiṃ tat // PSBh_5.34:13
- kebhyo vā chettavyam // PSBh_5.34:14
- taducyate doṣāṇāṃ hetujālasya mūlam iti // PSBh_5.34:15
- atra doṣāḥ śabdasparśarūparasagandhāḥ // PSBh_5.34:16
- kasmāt // PSBh_5.34:17
- kāmārjanādimūlatvāt // PSBh_5.34:18
- yasmāduktam / kāmaḥ krodhastathā lobho bhayaṃ svapnaśca pañcamaḥ / rāgo dveṣaśca mohaśca // PSBh_5.34:19
- tathā arjanarakṣaṇakṣayasaṅgahiṃsādayo doṣāḥ // PSBh_5.34:20
- arjanaṃ nāma pratigrahajayakrayavikrayanirveśyādiṣu varṇināṃ viṣayārjanopāyāḥ // PSBh_5.34:21
- eteṣu ca viṣayāṇāmarjane vartatātmapīḍā parapīḍā vā avarjanīye bhavataḥ // PSBh_5.34:22
- tatra yadyātmānaṃ pīḍayati tena ihaiva loke duḥkhī bhavati // PSBh_5.34:23
- syāt paraṃ pīḍayati tatrāpyasyādharmo duḥkhādiphalaḥ saṃcīyate // PSBh_5.34:24
- tac ca duḥkhaṃ nānyo’nubhavati kartaivānubhavati // PSBh_5.34:25
- api ca kimpākaphalopamā viṣayāḥ // PSBh_5.34:26
- tadyathā śrūyate lavaṇasāgarasaṃnikarṣe kālayavanadvīpe kimpākā nāma viṣavṛkṣāḥ // PSBh_5.34:27
- tatphalāny āsvādenāmṛtopamāni ca kecidajñānād guḍavad bhakṣayanti // PSBh_5.34:28
- bhakṣitāni ca tāni mūrchāṃ chardiṃ ca janayanti // PSBh_5.34:29
- tattīvraduḥkhābhibhūtāḥ pañcatvamāpuḥ // PSBh_5.34:30
- śrutvā tu suhṛdāṃ vākyaṃ yo naro hy avamanyate / sa dahyate vipākānte kimpākairiva bhakṣitaiḥ // PSBh_5.34:31
- evaṃ kimpākaphalopamā viṣayāḥ sevyamānāḥ sukhaṃ janayanti // PSBh_5.34:32
- pariṇāme saṃsāre janmanimittatvād duḥkhāni pratipadyante // PSBh_5.34:33
- ityevaṃ viṣayāṇāmarjane doṣaṃ jñātvā virajyate śatānāṃ sahasrāṇāṃ vā yadi kaścit // PSBh_5.34:34
- tathā ’nyaḥ katham // PSBh_5.34:35
- astveṣa viṣayāṇāmarjane doṣaḥ // PSBh_5.34:36
- sa bhavatu teṣām // PSBh_5.34:37
- na vayaṃ tat pratiṣedhayāmaḥ // PSBh_5.34:38
- ayaṃ tv anyaḥ kaṣṭo viṣayadoṣaḥ // PSBh_5.34:39
- kaścāsāv iti // PSBh_5.34:40
- ucyate rakṣaṇadoṣaḥ // PSBh_5.34:41
- arjitānām apyeṣām avaśyam evodyatāyudhena rakṣā vidhātavyā // PSBh_5.34:42
- kasmāt // PSBh_5.34:43
- nṛpadahanataskaradāyādasādhāraṇaphalatvāt // PSBh_5.34:44
- tatrātmapīḍā // PSBh_5.34:45
- parapīḍāyāṃ ca yathoktaḥ // PSBh_5.34:46
- uktaṃ hi / svadravyaṃ puruṣaṃ corāḥ svamāṃsaṃ piśitāśinaḥ / kleśayanti yathā ghorās tathāhi viṣayā naram // PSBh_5.34:47
- kleśaṃ samanubhuṅkte ca viṣayāṇāṃ parigrahāt / teṣāmeva parityāgāt sarvakleśakṣayo bhavet // PSBh_5.34:48
- ātmaduḥkhopaghātārthaṃ tyāgadharmaṃ samācaret / nāparityajya viṣayān viṣayī sukhamedhate // PSBh_5.34:49
- viṣayāṇāmarjanādau doṣaṃ jñātvā virajyate śatānāṃ sahasrāṇāṃ vā yadi kaścit // PSBh_5.34:50
- tathā anyaḥ katham // PSBh_5.34:51
- astveṣa viṣayāṇām arjanarakṣaṇādau doṣau bhavatasteṣām // PSBh_5.34:52
- na vayaṃ tau pratiṣedhayāmaḥ // PSBh_5.34:53
- ayaṃ tv anyaḥ kaṣṭataro viṣayāṇāṃ doṣaḥ // PSBh_5.34:54
- kaścāsāv iti // PSBh_5.34:55
- ucyate kṣayo doṣaḥ // PSBh_5.34:56
- arjitānāṃ surakṣitānām apyeṣām avaśyam evābhyupagantavyaḥ // PSBh_5.34:57
- viṣayakṣaye ca punarviṣayiṇāṃ tīvraduḥkhamabhivyajyate // PSBh_5.34:58
- matsyādivad yathodakakṣaye nadīnāṃ tadvat tasmād aśobhanam // PSBh_5.34:59
- uktaṃ hi / traya eva hradā durgāḥ sarvabhūtāpahāriṇaḥ / striyo ’nnapānam aiśvaryaṃ teṣu jāgratha brāhmaṇāḥ // PSBh_5.34:60
- nāsti jñānasamaṃ cakṣurnāsti krodhasamo ripuḥ / nāsti lobhasamaṃ duḥkhaṃ nāsti tyāgāt paraṃ sukham // PSBh_5.34:61
- iti // PSBh_5.34:62
- evaṃ viṣayāṇāṃ kṣayadoṣaṃ jñātvā virajyate śatānāṃ sahasrāṇāṃ vā yadi kaścit // PSBh_5.34:63
- tathānyaḥ katham iti // PSBh_5.34:64
- santvete viṣayadoṣāḥ // PSBh_5.34:65
- ayamanyataraḥ kaṣṭataro doṣaḥ kaścāsāv iti // PSBh_5.34:66
- ucyate saṅgadoṣaḥ // PSBh_5.34:67
- yadi tāvad arjanaṃ kriyate rakṣaṇaṃ ca kṣaye ca punaḥ punararjanaṃ kriyate rakṣaṇaṃ ca // PSBh_5.34:68
- yadi saṅgadoṣo na syāt // PSBh_5.34:69
- katham // PSBh_5.34:70
- yāvad ayam indriyayukto viṣayān abhilaṣati tāvadasya tṛptirupaśāntirautsukyavinivṛttiśca na bhavati // PSBh_5.34:71
- bhūya eva viṣayān anveṣṭum ārabhate // PSBh_5.34:72
- tataḥ punaratṛptyādayo bhavanti tadvat // PSBh_5.34:73
- tasmād aśobhanam // PSBh_5.34:74
- uktaṃ hi / na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati / haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate // PSBh_5.34:75
- yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ / nālamekasya tat tṛptyai tasmād vidvān śamaṃ vrajet // PSBh_5.34:76
- iti // PSBh_5.34:77
- evaṃ viṣayāṇāṃ saṅgadoṣaṃ jñātvā virajyate śatānāṃ sahasrāṇāṃ vā yadi kaścit // PSBh_5.34:78
- tathānyaḥ katham iti // PSBh_5.34:79
- santvete viṣayāṇāmarjanādayo doṣāḥ // PSBh_5.34:80
- te bhavantu teṣām // PSBh_5.34:81
- na vayaṃ tān pratiṣedhayāmaḥ // PSBh_5.34:82
- ayaṃ tv anyaḥ kaṣṭatamo viṣayāṇāṃ doṣaḥ // PSBh_5.34:83
- kaścāsāv iti // PSBh_5.34:84
- ucyate hiṃsādoṣaḥ // PSBh_5.34:85
- śakyameteṣāṃ viṣayāṇām arjanādi kartum indriyalaulyadoṣo’pi bhavatu // PSBh_5.34:86
- yadi hiṃsādoṣo na syāt // PSBh_5.34:87
- katham // PSBh_5.34:88
- eteṣāmeva viṣayāṇāmupabhoge vartatā avaśyameva hiṃsādidoṣāḥ kartavyāḥ // PSBh_5.34:89
- kasmāt // PSBh_5.34:90
- nānupahatya bhūtāni viṣayopabhogaḥ śakyate kartum // PSBh_5.34:91
- tatra śabdanimittaṃ tāvadayaṃ kriyate // PSBh_5.34:92
- tadyathā vīṇānimittaṃ khadirādīn chidyamānān dṛṣṭvā tantrīnimittaṃ vā kāṃściddhiṃsyamānān dṛṣṭvā yadi kaścid brūyād aśobhano’yaṃ bhūtavadhaḥ kriyate kadanaṃ karma kriyate sa vaktavyo’tra te na śobhano’yam // PSBh_5.34:93
- yadā bhikṣāpradagṛheṣu ramyān śabdān śroṣyasi tatra paraḥ paritoṣo bhaviṣyati // PSBh_5.34:94
- tathā sūtrādinimittaṃ tāvad bhūtavadhaḥ kriyate // PSBh_5.34:95
- tadyathā kośakārādīn vadhyamānān dṛṣṭvā yadi kaścid brūyād aśobhano’yaṃ bhūtavadhaḥ kadanaṃ karma kriyate // PSBh_5.34:96
- sa vaktavyo’tra te na śobhano’yam yadā bhikṣadagṛheṣu mṛdutarasparśāni vāsāṃsi prāpsyasi tatra te paraḥ paritoṣo bhaviṣyati // PSBh_5.34:97
- tathā rūpanimittaṃ tāvad bhūtavadhaḥ kriyate // PSBh_5.34:98
- tadyathā aśokādīn vṛkṣān chidyamānāndṛṣṭvā hastinaśca dantanimittaṃ vadhyamānān dṛṣṭvā yadi kaścid brūyād aśobhano ’yaṃ bhūtavadhaḥ kadanaṃ karma kriyate sa vaktavyo’tra te na śobhano’yam // PSBh_5.34:99
- yadā bhikṣadagṛham alaṃkṛtakavāṭagopuraṃ drakṣyasi tatra te paraḥ paritoṣo bhaviṣyati // PSBh_5.34:100
- tathā rasanimittaṃ tāvad bhūtavadhaḥ kriyate // PSBh_5.34:101
- tadyathā tittirimayūravarāhādīn vadhyamānān dṛṣṭvā yadi kaścid brūyād aśobhano ’yaṃ bhūtavadhaḥ kriyate // PSBh_5.34:102
- sa vaktavyo’tra te na śobhano’yam // PSBh_5.34:103
- yadā bhikṣadagṛheṣu ṣaḍrasamāṃsaprakārair bhokṣyase tatra te paraḥ paritoṣo bhaviṣyati // PSBh_5.34:104
- tathā gandhanimittaṃ tāvad bhūtavadhaḥ kriyate / tadyathā pañcanakhādīn vadhyamānān dṛṣṭvā yadi kaścid brūyād aśobhano’yaṃ bhūtavadhaḥ kadanaṃ karma kriyate // PSBh_5.34:105
- sa vaktavyo’tra te na śobhano’yam // PSBh_5.34:106
- yadā bhikṣadagṛheṣu sugandhān gandhān prāpsyasi tatra te paritoṣo bhaviṣyati // PSBh_5.34:107
- evam / kāmaḥ krodhaśca lobhaśca bhayaṃ svapnaśca pañcamaḥ / rāgo dveṣaśca mohaśca / iti // PSBh_5.34:108
- arjanarakṣaṇakṣayasaṅgahiṃsādimūlatvād ato’tra śabdādayo viṣayā doṣāḥ // PSBh_5.34:109
- doṣāśca katham // PSBh_5.34:110
- cittavaicitye // PSBh_5.34:111
- dūṣayantīti doṣāḥ // PSBh_5.34:112
- dūṣayanti yasmād adhyayanadhyānādiniṣṭhaṃ sādhakaṃ vicittaṃ kurvantīti doṣāḥ // PSBh_5.34:113
- doṣāṇām iti ṣaṣṭhībahuvacanam // PSBh_5.34:114
- āha kiṃ doṣāṇāmeva doṣebhya eva vā chettavyamuktam // PSBh_5.34:115
- na // PSBh_5.34:116
- yasmādāha hetuḥ // PSBh_5.34:117
- atra heturadharmaḥ // PSBh_5.34:118
- kasmāt // PSBh_5.34:119
- cittacyutihetutvāt yasmāt tenāviṣṭaḥ sādhako ’dhyayanasmaraṇādibhyaś cyavatītyato ’trādharmo hetuḥ dharmastu sthityādihetuḥ // PSBh_5.34:120
- āha kasyāyaṃ hetuḥ // PSBh_5.34:121
- ucyate jālasya // PSBh_5.34:122
- atra yadā adharmaḥ kūṭastho ’nārabdhakāryas tadā heturityucyate // PSBh_5.34:123
- yadā tv ajñānavāsanāvaśāddhṛtyā sthityādibhāvam āpannastadā jālākhyāṃ labhate // PSBh_5.34:124
- kasmāt // PSBh_5.34:125
- jālādivat samūhasyetyarthaḥ // PSBh_5.34:126
- anyasya tanmayakāraṇasyābhāvāt // PSBh_5.34:127
- jālasyeti ṣaṣṭhī chedanaśeṣatve vartate // PSBh_5.34:128
- ataśchinnameva bhavati // PSBh_5.34:129
- kasmāt // PSBh_5.34:130
- doṣacittasaṃnipātaprabhavatvāddhetujālayoḥ // PSBh_5.34:131
- āha kiṃ pratisambandhi doṣahetujālasaṃśliṣṭaṃ bhavati // PSBh_5.34:132
- tadā kathamabhilapyate // PSBh_5.34:133
- taducyate mūlam // PSBh_5.34:134
- atra mūlamityukte kasyeti bhavati // PSBh_5.34:135
- doṣacittasaṃnipātaprabhavatvāddhetujālayoḥ pravṛtter ityato ’vagamyate saṃyogamūlamevātra mūlamiti // PSBh_5.34:136
- āha kenāyaṃ chettā mūlacchedaṃ karoti // PSBh_5.34:137
- taducyate // PSBh_5.34:138